Kişilik bozuklukları, başkalarıyla sağlıklı ilişkiler kurmayı zorlaştıracak ve önemli işlevsellik alanlarında ciddi sıkıntıya neden olacak kişilik özellikleri tarafından belli semptomlar sayesinde teşhisi konulabilen bir tür zihinsel bozukluktur.
Kişilik, birey olarak kim olduğumuzu tanımlamada önemli bir husustur. Bununla birlikte tutumlar, düşünceler ve davranışlar gibi özelliklerin benzersiz birleşimi ortaya çıkmaktadır. Bu özelliklerin bireylerle ve çevremizdeki dünyayla etkileşimlerimizi nasıl ifade ettiğimiz kişiliğimizi yansıtmaktadır.
Kişilik Bozuklukları Nedir?
Kişilik bozuklukları, aşırı ve keskin bulgular içeren uzun vadeli düşünce, davranış ve duygu kalıplarını ifade eder. Bir kişilik bozukluğu, bazı özelliklerin bireyi uyumsuz hale getirecek ve hayatında kişilerarası işlevselliğe müdahale edecek kadar belirgin hale geldiğinde ortaya çıkar. Bununla birlikte ortaya çıkan uyumsuzluklardan doğan çatışmalar, herhangi bir bozukluğa olan kişilerle birlikte çevrelerindeki kişiler üzerinde önemli bir etki yaratır.
Bu rahatsızlığa sahip olan kişiler davranışlarını değiştirmekte ve farklı durumlara uyum sağlamakta zorlanırlar. İşlerini sürdürmekte veya başkalarıyla olumlu ilişkiler kurmakta zorlanabilirler. Bir bozukluğuna sahip kişiler, çevrelerine ve kendilerinde önemli bir sıkıntıya neden olur ve işlevlerini yerine getirmeleri engellenir.
Kişilik bozuklukları, iş hayatında, kişisel ilişkilerde hayatın birçok alanında çarpık ya da yanlış gerçeklik algılarına, anormal davranışlara, strese hatta saldırganlığa yol açabilir. Ek olarak, yıkıcı davranışlarının ve bunun başkaları üzerindeki olumsuz etkisinin farkında olmayabilirler. Kişilik bozuklukları genellikle geç ergenlik veya erken yetişkinlik döneminde başlar, ancak belirtiler daha erken ortaya çıkabilir. Özellikleri ve belirtileri süreye bağlı olarak büyük ölçüde değişir. Birçoğu zamanla çözülür.
Kişilik Bozuklukları Nedenleri Nelerdir?
Geçmişten günümüze birçok araştırma yapılsa da kişilik bozukluğu nedenleri tam olarak anlaşılamamıştır. Genel olarak kişilik, çocukluk döneminde şekillenir. Ayrıca doğum ile çocukluk dönemlerinin bir araya gelmesiyle oluştuğu bilinmektedir. Bir ebeveyn ile bebek arasındaki güvenli bir bağlanma süreci veya bağ, kişiliklerinin gelişebileceği olumlu bir ortam sağlar. Bu rahatsızlığa sahip olan kişilerde çocuklukta istismar, travma ve ihmal oranları daha yüksektir. Olumsuz çocukluk deneyimleri ile genetik faktörler arasındaki etkileşimin kişilik bozukluklarına yol açabileceğine dair bulgular ortaya çıkmıştır. Olumsuz deneyimlere örnek verecek olursak;
- Ebeveyn ile çocuk arasındaki bağın kopması
- Bir ebeveynin zihinsel ve/veya fiziksel hastalığının bulunması
- Madde bağımlılığı
- Ebeveyn ile çocuk arasındaki uzun süreli ayrılıklar
- Bakım eksikliği gibi olumsuz deneyimler, kişilik üzerinde negatif etki bırakabilir.
Kişilik bozukluğu olan kişiler genellikle etraflarındakilere karşı çelişkili, kafası karışmış veya sinirli görünürler. Bu insanlar, kendileriyle başkaları arasındaki sınırları bilmekte zorlanabilirler. Kendilerine olan saygıları aşırı derecede düşük veya yüksek olabilir. Fiziksel ve zihinsel sorunlara yol açabilecek tutarsız, mesafeli, aşırı duygusal, taciz edici veya sorumsuz davranış stilleri olabilir.
Bulgularla saptanan birçok kişilik bozukluğu türleri bulunmaktadır. Hepsinin ortak noktası, semptomların, hayatın birçok alanını etkileyecek kadar şiddetli olmasıdır. Kişilik Bozuklukları DSM-5 çalışmasına göre 10 tip bozukluk bulunmaktadır. “The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders” şeklinde bilinir, Türkçe karşılığı ise “Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı” anlamına gelmektedir. DSM-5 Kişilik Bozuklukları 10 tip kişilik bozukluğunu 3 ana kümeye ayırmaktadır.
A kümesinde yer alan kişilik bozuklukları, alışılmışın dışında yer alan, tuhaf duygu ve düşünceleri içerir.
- Paranoid: Bu bozukluğa sahip olan kişilerin en temel özelliği kuşkudur. Şüphelenmek için iyi bir sebep olmasa bile başkalarına karşı sürekli güvensizlik hissi duyulmaktadır. Paranoid kişilik bozukluğu olan kişiler, herkesin onları küçük düşürmeye, incitmeye veya tehdit etmeye çalıştığına inanır.
- Şizoid: Bu rahatsızlığa sahip olan kişiler, sürekli rahatsız veya huzursuz hisseder bu yüzden başkalarıyla etkileşim kurmaktan kaçınırlar.
- Şizotipal: Bu hastalığa sahip kişiler yakın ilişkiler kurma sürecinde birden bire huzursuzluk yaşayan ve kaçınan davranışlar sergilemektedir. Bununla birlikte bu kişiler, çarpık düşünce yapılarına sahip olurlar.
B kümesinin sahip olduğu genel özellikler ise kararsız duygular ve dürtüsel davranışlardır.
- Antisosyal Kişilik Bozukluğu: Bu kişilik bozukluğu, yalan, hırsızlık, saldırganlık, şiddet ve yasa dışı davranışlar da dahil olmak üzere başkalarının haklarına pişmanlık duymadan saygısızlıkla sonuçlanmaktadır.
- Histriyonik: Bu kişilik bozukluğa sahip kişiler son derece duygusal ve dramatik olabilir. İlgi ve onaylanmayı takıntılı hale getirebilirler. Kendilerine gereken değeri vermezler.
- Borderline: Sınırda kişilik bozukluğu olarak da bilinir. Temel özellikler arasında terk edilme korkusu, yoğun ve değişken ilişkiler, aşırı duygusal patlamalar, kasıtlı kendini yaralama, kendine zarar verme, kırılgan bir benlik veya kimlik duygusu yer alır. Bipolar ile Borderline kişilik bozukluğu hastanın gösterdiği belirtiler dolayısıyla birbirleriyle karıştırılabilir.
- Narsistik: Histriyonik kişilik bozukluğunun aksine kişi kendine fazla değer verir. Beğenilme arzusu, empati eksikliği gibi duygular yoğun yaşanır.
C kümesinde yer alan kişilik bozuklukları şiddetli kaygı ve korku içermektedir.
- Çekingen: Bu kişilik bozukluğuna sahip kişiler, sosyal etkileşimlerden kaçınırlar ve başkalarının olumsuz yargılarına karşı çok hassastırlar.
- Obsesif Kompülsis: Bu bozukluğa sahip kişiler, hayatlarının diğer yönlerinden çok kurallara, emirlere ve değerlere takıntılıdırlar. Mükemmeliyetçidirler ve kontrole ihtiyaç duyarlar.
- Bağımlı: Bu bozukluk, yalnız kalma, sevdiklerinden ayrılma veya bağımsız kararlar vermede güçlük çekme korkusuna neden olur.
Bahsettiğimiz kişilik bozukluklarından çevresine ve kendisine verebilecekleri zarardan dolayı;
- Antisosyal,
- Borderline,
- Histriyonik ve
- Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu en tehlikeli kişilik bozuklukları olarak sıralayabiliriz.
Kişilik Bozuklukları Belirtileri Nelerdir?
Belirtiler hastalığın türüne bağlıdır. Bununla birlikte, çeşitli kişilik bozukluklarının semptomlarının çoğu örtüşmektedir. Kişilik
Yaygın olarak kişilik bozukluğu belirtileri şunlardır:
- Garip veya düzensiz davranış
- Şüphe ve güvensizlik
- Aşırı ruh hali değişimleri (öfke patlamaları)
- İlişki kurma zorlukları
- Gündelik yaşamda ilişkilerde yaşanan sorunlar
- Acil tatmin ihtiyacı
- Empati kuramamak
Birçok insan bu özelliklerden bazılarına sahiptir, ancak kişilik bozukluğu teşhisi için gündelik yaşamın işleyişini bozması gerekmektedir.
Kişilik Bozuklukları Tanı Yöntemleri Nelerdir?
Öncelikle hastalığın teşhisi öncesinde belirtilerin benzerliğinden dolayı tedavi sürecini etkileyecek sorunlar yaşamadan önce ayrıcı bir teşhis yapılmalıdır. Ayırıcı teşhis sonrasında, bireye kişilik bozukluğu tanısı konulabilmesi için sosyal hayatında, işi, okulu ve yakın ilişkilerini etkileyen kronik ve yaygın davranış kalıpların tespiti gerekir. Düşünceleri, duyguları, dürtü kontrolü hakkında tespit yapılır. Ayrıca geçmişinde yaşadığı travmalar hakkında hastadan bilgi alınması gerekir. Başka herhangi bir ruhsal bozukluk, madde kullanımı veya tıbbi durumla açıklanamayan davranış kalıpları kriterlerini karşılaması gerekir.
Kişilik Bozuklukları Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Kişilik bozukluklarının tedavisinde en etkili çözüm psikoterapidir. Hastanın tedavi araması en büyük adım olmakla birlikte hem bireysel hem de grup terapisi bu bozuklukların çoğu için etkilidir. Kişilik bozukluğu tedavisini zorlaştıran veya süresini uzatan pek çok etmen olsa da terapi en sağlıklı tedavi yöntemidir. Kişilik bozuklukları tedavisinde genel olarak psikolog, stresi ve kaygıyı ortadan kaldırmaya odaklanır. Hastaların sorunlarının kendi içlerinde anlamasını sağlar. Sosyal hayatlarını etkileyen uyumsuz davranışları önemli ölçüde ortadan kaldırmaya odaklanarak hastaların kişilik özelliklerini değiştirir.
Kişilik Bozuklukları Tedavisinde Yanınızdayız!
Kişilik bozukluğuna sahip olduğunuzu düşünüyorsanız ya da sevdiğiniz birinin herhangi bir bozukluğa sahip olduğunu düşünüyorsanız uzman psikolog ile görüşmelisiniz. Tedavi edilmeyen kişilik bozuklukları, yaşamınızda ciddi sorunlara neden olabilir ve tedavi edilmezse daha da kötüleşebilir. Hastalığınızı bilmek, onunla en etkili başa çıkma yöntemini keşfetmenin anahtarıdır. Profesyonel olarak yanınızda olacak ve sizi bu zorlu yolda mücadeleye destekleyecek birini arıyorsanız tedavinizde yanınızdayız.
