Yeme bozuklukları, bireyin duygusal ya da fiziksel bir sorunundan kaynaklı olarak karşılaştığı bir bozukluk sebebiyle aşırı ya da yetersiz beslenmesine neden olan bir hastalık olarak tanımlanır.
İnsan hayatında beslenme, solunumdan sonra gelen en önemli hayati fonksiyondur. Bir insanın dünyaya yeni geldiği dönemden itibaren bedeninin temel enerji ihtiyacını karşılayabilmek, hücresel açıdan sağlıklı gelişimini devam ettirmek ve yetişkinlik döneminde sağlık temellerinin oluşturulması açısından sağlıklı ve düzenli beslenmek son derece önemlidir.
Bireyin sağlıklı beslenme alışkanlığı bebeklik döneminden itibaren başlayarak okul çağına kadar uzanan dönemde kazanılır. Bedenin sıvı-elektrolit dengesini etkileyen herhangi bir hastalığın mevcudiyeti, çocuğun zihinsel ve psikososyal kapasitesi, içerisinde bulunduğu sosyal çevrenin kendisine karşı davranışları, toplumun kültürel özellikleri, ebeveyn bakımı ya da bakıcı rolünü üstlenmiş kişinin yaklaşımı gibi çeşitli faktörler doğrultusunda gelişir. Beslenme, sağlıklı bir yaşam için olmazsa olmazlardan olurken, bu görüşün takıntı düzeyine ele alınması fiziksel ve ruhsal bozukluklara neden olabilir. Bu durumun neticesinde de yeme bozuklukları ortaya çıkabilir.
Yeme bozuklukları, yeme davranışı ve yemeklerle alakalı duygu ya da düşüncelerin kişiye ciddi derece rahatsızlık vermesi neticesinde görülür. Diyet, yeme bozukluklarının ortaya çıkmasında temel uyaranlardan biridir. Bireyin yemeklere, kilo vermeye ve dış görünüşüne karşı takıntılı olması, sağlığına, insan ilişkilerine ve günlük yaşamının olumsuz yönde etkilenmesine yol açar.
Yeme bozukluklarına sahip olan bireylerin gerek mental açıdan gerekse ruhsal açıdan daha sağlıklı bir yaşam sürdürebilmesi adına mutlaka bir uzman psikologdan profesyonel yardım alması gerekir.
Yeme Bozukluğu Nedir?
Yeme bozukluğu, yemek yeme davranışının fiziki açlık durumuna bağlı olarak değil, çeşitli algı ve düşünce şekillerine bağlı olarak geliştiği ruhsal bir bozukluk olarak tanımlanır. Bu bozuklukta beslenme düzeninin büyük ölçüde etkilenmesi söz konusu olurken, yeme bozukluğuna sahip olan birey, çoğunlukla bedeninin ağırlığı ve şekline karşı olumsuz düşüncelere sahiptir. Bu düşünceler, bireyin yemek yeme dürtüsüne karşı yaklaşımının değişmesine yol açar.
Hem erkeklerde hem de kadınlarda görülen yeme bozukluğu, erkeklere kıyasla kadınlarda daha sık gözlemlenen bir bozukluktur. Özellikle de sosyoekonomik düzeyi yüksek olan kişilerde rastlanmaktadır.
Bireyin şişmanlıktan korkması, beden yapısı olarak inceliğe önem vermesi ve bununla beraber evde bol miktarda yiyecek bulunması, yeme bozukluklarına zemin hazırlayan faktörler arasında yer alır.
Bireyin sağlıksız yeme alışkanlıklarının gelişmesine yol açan birtakım psikolojik sorun olarak da ifade edilen yeme bozuklukları, vücut ağırlığı ve şekline karşı takıntılarla kendisini gösterebilir. Ağır vakalarda son derece ciddi sağlık problemlerine karşılaşılırken, tedavi edilmediğinde ölümle sonuçlanabilir.
Yeme Bozukluğu Risk Faktörleri Nelerdir?
Yeme bozukluğu risk faktörlerini 3 farklı başlık altında inceleyebilmek mümkündür.
Bireysel Risk Faktörleri
- Aşırı kilolu olma
- Düşük benlik algısı
- Erken olgunlaşma
- Depresyon
- Mükemmeliyetçilik
- Kilolu olma kaygısı
- Flörte başlama (kendini beğendirme çabası)
Sosyokültürel Risk Faktörleri
- Medya etkisi
- Alay konusu olma korkusu
- Grup içerisinde zayıf olma idealistliği
- Akranlar arasında kilolu olma kaygısı
- Başarı için fiziksel görünümün önemli olduğu düşüncesi
- Toplumsal güzellik dayatmaları
Ailesel Risk Faktörleri
- Aşırı korumacı aile yapısı
- Çatışma
- Psikolojik sorunların varlığı
- Aile bireylerinde şişmanlık sorunu
- Fiziksel ya da cinsel istismar
- Aşırı dominant ebeveynler
Yeme Bozukluğu Çeşitleri Nelerdir?
Yeme bozukluğu denildiğinde akla gelen ilk sorunlar genellikle anoreksiya ve bulimiya nervozadır. Fakat bunlar dışında yeme bozukluğu türleriyle de karşılaşabilmek mümkündür. Bu türleri şu şekilde örneklendirebiliriz:
- Obezite
- Pika
- Geri Çıkarma bozukluğu
- Anoreksiya nervoza
- Bulimia nervoza
- Tıkınırcasına yeme bozukluğu
- Kaçıngan/kısıtlı beslenme bozukluğu
Tüm bu yeme bozukluğu türlerinden kısaca bahsedebiliriz.
Anoreksiya Nervoza
Yeme bozukluğu çeşitleri arasında en sık rastlananlardan biri anoreksiya nervozadır. Bu türden bozuklukta kilo almaya karşı aşırı derecede korku hali hakimdir. Hasta, ince bir fiziğe sahip olabilmek için kendini uzun zaman boyunca aç bırakabilir. Beden algısında bozulmayla beraber seyreden bu durumda, hasta ne kadar kilo verirse versin kendisini her zaman kilolu olarak görür ve zayıflamaya yönelik bazı davranışlarda bulunur.
Anoreksiya nervoza çoğunlukla 15 yaşından itibaren görülen bir durumdur. Kendisini göstermeye başladığı ilk dönemlerde bireyin kişisel gelişimini büyük ölçüde etkileyen bu durum, bireyin vücut ağırlığının %50’sini kaybetmesine, kemik yoğunluğunun azalmasına, kan basıncıyla alakalı ciddi problemlere ve bunun gibi çeşitli fiziksel sağlık sorunlarına yol açar.
Bulumia Nervoza
Yeme bozukluğu çeşitleri arasında en sık görülenlerden bir diğeri de bulimia nervoza hastalığıdır. Bulimia nervozada hastanın yine fiziksel görüntüsüyle alakalı algısında ciddi sorunlar bulunur ve hasta zayıf olma isteğiyle kilo alma konusunda aşırı derecede korku duyar. Anoreksiya nervozadan farklı olarak hasta aşırı yeme isteğini baskılayamazken, sağlıklı bir insanın yiyebileceğinden çok daha fazla yemeği kısa sürede tüketir. Ardından kilo alma kaygısının tetiklenmesiyle beraber yemek sonrası parmak yardımıyla yediklerini kusmaya çalışarak midesini boşaltır.
Kontrolsüz yeme ve kusma nöbetlerinin devamlı olarak tekrar etmesi durumu olarak nitelendirilen bulumia nervozada, vücut yeteri kadar enerji alamadığından hızlı bir şekilde kilo kaybeder. Üstelik fiziksel sağlık da ciddi ölçüde bozulur.
Pika
Pika, bireyin en az 1 ay süreyle herhangi bir besleyici değeri olmayan kâğıt, toprak, kireç gibi maddeleri tüketmesiyle karakterize olan bir yeme bozukluğudur. Yaşla ilişkilendirilmeden değerlendirilen pika, çoğu zaman farklı ruhsal bozukluklarla bağlantılı olarak ortaya çıkar. Bu nedenle de klinik muayene gerektiren bir yeme bozukluğu olarak nitelendirilir.
Geri Çıkarma Bozukluğu
Geri çıkarma bozukluğu, tüketilen besinlerin farklı bir sindirim sistemi sorunu ve çeşitli sağlık sorunlarıyla ilişkilendirilmeksizin geri çıkarılması olarak tanımlanır. Geri çıkarma bozukluğunda hastanın bu davranışı en az 1 ay sürüyle gerçekleştiriyor olması, DSM-5 tanı kriterleri arasında yer alır.
Kaçıngan/Kısıtlı Beslenme Bozukluğu
Kaçıngan ya da diğer bir isimle kısıtlı beslenme bozukluğu, yemek yemeye ya da tüketilen besinlere karşı ilgisiz kalma, besinlere duygusal bir anlam yükleme, beslenmeyi reddetme gibi durumlarla karakterize olan bir yeme bozukluğudur. Bu gibi durumlar neticesinde bireyin günlük enerji ihtiyacının devamlı olarak karşılanmaması, kısıtlı ya da kaçıngan beslenme bozukluğu olarak nitelendirilir.
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu
Tıkınırcasına yeme bozukluğu, yine sıklıkla görülen bir türdür. Amerikan Psikiyatri Birliği DSM-5 tanı kriterlerinde bu hastalığı aynı şartlar, aynı süre zarfı içerisinde birçok insanın yiyebileceğinden bir miktar fazla yiyebileceği, belirli bir zaman aralığındaki yeme davranışı olarak tanımlar. Söz konusu bu belirli zaman zarfında kişi, yemek yemeye yönelik kontrolünü kaybettiğini hissederken, aynı zamanda kendisini denetleyemediğini de ifade eder. Tıkınırcasına yeme bozukluğu tanısının koyulabilmesi için kişinin yaklaşık 3 ay boyunca, haftada en az 1 defa bu davranışı tekrar etmesi gerekir.
Obezite
Yeme bozuklukları neticesinde ortaya çıkan ve yine bu kategoride sınıflandırılan obezite, beraberinde pek çok farklı sağlık sorununu da getiren bir yeme bozukluğudur. Yüksek tansiyon, insülin direnci, şeker hastalığı, felç, kalp ve damar hastalıkları obezitenin yol açtığı sağlık sorunları arasında yer alır. Bununla beraber artan vücut ağırlığı, bireyin bacaklarında şiddetli ağrılara ve hareketlerin kısıtlanmasına neden olur. Dolayısıyla mutlaka tedavi edilmesi gereken yeme bozukluklarından biri olarak değerlendirilir.
Yeme Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Yeme bozukluğu belirtileri, türlerine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Fakat genel olarak yeme bozukluğu belirtilerinden bahsetmemiz gerekirse;
- Kısa süre içerisinde aşırı derecede kilo vermek,
- Vücudun büyük ölçüde vitamin kaybı yaşaması,
- Devamlı olarak kalori hesabı yapmak,
- Aşırı derecede spor ve egzersiz yapmak,
- Sıvı kaybına bağlı olarak gelişen sağlık sorunları,
- Toplum içinde yemek yemekten çekinmek ve yemek yerken gergin olmak,
- Kusmaya bağlı olarak gelişen mide problemleri,
- Kilo alma kaygısı ve devamlı olarak kilo vermeye yönelik konuşmak,
- Ciltte ya da ağız bölgesinde, özellikle dişlerde meydana gelen kusurlar, bu belirtilere birer örnek olarak gösterilebilir.
Yeme Bozukluğu Nedenleri Nelerdir?
Yeme bozukluğu nedenleriyle alakalı bilenen kesin bir kanı bulunmamaktadır. Anoreksiya nervozanın başladığı yaş aralığı göz önünde bulundurulduğunda, ergenlik değişimleri ve bu değişimlere uyum sağlama konusundaki problemlerin yeme bozukluğuna neden olduğundan bahsedilebilir. Yine bu türden bozuklukların kadınlarda daha sık görülmesi kadınların psikolojisine işaret ederken, sosyal değişimler de bu duruma yol açabilir.
Tüm bunların dışında yukarıda bahsettiğimiz risk faktörlerini de yeme bozukluğu nedenleri olarak değerlendirebilmek mümkündür.
Yeme Bozuklukları Hangi Hastalıklara Yol Açar?
Yeme bozuklukları, insan vücudundaki birçok organı ve fonksiyonu olumsuz yönde etkileyen bir bozukluktur. Dolayısıyla çeşitli hastalıklara yol açabilir. Yeme bozukluklarının yol açtığı hastalıklarıysa şu şekilde örneklendirebiliriz:
- Kalp ve Damar Hastalıkları: Tansiyon düşüklüğü, kalp ritim bozukluğu, nabız sayısının azalması, ani kalp durmaları bu hastalıklar arasında yer alır.
- Sindirim Sistemi Bozuklukları: Kusmalar nedeniyle oluşan yemek borusu hasarı, kabızlık, şişkinlik, müshil kullanımından kaynaklı olan bağırsak sorunlarına yol açar.
- Hormonal Değişimler: Adet düzensizliğine ve adetin kesilmesine neden olur.
- Kemik Hastalıkları: Kemik erimesine ve kemiklerde kolay kırılmalara yol açar.
- Diş ve Diş Eti Sorunları: Diş minelerinde erime ve dişlerde çürüme gibi sorunlara sebep olur.
- Kansızlık: Kansızlık ve vücuttaki savunma hücrelerinin azalmasına sebep olur.
Yeme Bozuklukları Ölüme Yol Açar mı?
Yeme bozukluklarıyla alakalı en çok merak edilen konulardan biri, bu bozukluğun ölüme yol açıp açmadığıdır. Bu soruya “Evet” yanıtını verebiliriz. Özellikle anoreksiya nervoza ve bulumia nervoza ölümcül sonuçları olan yeme bozukluklarındandır. Bu alanda başarılı bir şekilde örgütlenmiş ülkelerde dahi anoreksiya nervoza nedeniyle yaşanan ölüm oranı %10 civarındadır.
Yeme Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?
Yeme bozuklukları, fiziksel ve ruhsal sağlığın arasındaki ayrılmaz bağı gösterir. Fiziksel sağlığın devamlı olması için ruhsal sağlığın da düzenli olması gerekirken, aynı durum bunun tersi için de geçerlidir. Bu nedenle anoreksiya nervoza gibi yeme bozukluğuna sahip olan hastaları tedavi etmenin ilk adımı, yeme ve kusma nöbetlerinin önüne geçilmesidir. Fakat bu türden ruhsal bozuklukların tedavisi için bireyin yeme bozukluğuna neden olan sorununun tespit edilmesi ve çözülmesi gerekir.
Yeme bozuklukları hayati bir risk taşıdığından tedavi edilmesi son derece önemlidir. Yeme bozukluğu tedavisinde bir uzman psikologdan yardım alınması gerekir. Bu gibi durumlarda alanında uzman olan psikologlar gerekli araştırma, test ve değerlendirmelerin neticesinde hasta için uygun bir tedavi planı oluşturur.
Yeme bozukluğuna sahip olan bireylerin, hastalığını tetikleyen düşünce, davranış duygu ve durumlar hakkında bilgi edinilmesi, uzman psikolog tarafından uygulanacak olan terapi yöntemleri açısından son derece önemlidir. Ayrıca bu türden bozukluklarda terapiyle beraber beslenme danışmanlığı alınması da gerekir.
Siz de kendiniz ya da yakınlarınız için yeme bozuklukları konusunda profesyonel bir desteğe ihtiyaç duyarsanız kliniğimizle iletişime geçebilir, alanında uzman psikologlarımızdan yardım alabilirsiniz.
